Projekt badawczy sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach programu OPUS 12, nr projektu 2016/23/B/HS2/00895. Zrealizowany w latach 2017-2020.

Kierownik projektu: dr hab. Renata Suchowiejko, prof. UJ

Paryż był ulubionym celem wędrówek polskich muzyków już od czasów Chopina, ale w okresie międzywojennym stał się wręcz drugą, muzyczną stolicą Polski. Artyści jeździli tam masowo, szukali nauki, pracy i natchnienia. Przyciągała ich kosmopolityczna atmosfera miasta i nieograniczone możliwości rozwoju artystycznego. Paryż był oknem na świat, miejscem, gdzie można było zetknąć się z najwybitniejszymi kompozytorami i wykonawcami, poczuć się członkiem wielkiej międzynarodowej wspólnoty artystycznej. Wielu polskich muzyków wiązało z nim nadzieje i plany na przyszłość.

Polska obecność w Paryżu zaznaczyła się w różnych obszarach życia muzycznego. Znakomitym tego świadectwem są zachowane źródła: francuska prasa, dokumenty życia społecznego (programy koncertowe) i zasoby archiwalne.

Trzon materiału badawczego stanowi prasa, w tym najważniejsze periodyki muzyczne: „Le Ménestrel”, „Le Courrier musical”, „La Revue musicale” i „Le Monde musical”, a także dzienniki, m.in.: „Le Figaro”, „Le Temps”, „L’Intransigeant”, „La Liberté”, „L’Écho de Paris”, „Le Matin”, „Le Petit Parisien”, „Journal des débats”, „Candide”, „Comœdia” i „Excelsior”. Ważnym źródłem informacji jest czasopismo „La Pologne: politique, économique, littéraire et artistique”, wydawane przez Association France-Pologne.

Drugim elementem bazy źródłowej są programy koncertowe. Pozwalają one badać aktywność muzyczną Polaków w kontekście paryskiego ruchu koncertowego. Takich wydarzeń z polskim „pierwiastkiem”, tj. udziałem polskiego artysty albo polskim utworem w programie, było całkiem sporo. Miały one różną rangę i znaczenie, skierowane były do różnych grup odbiorców, pojawiały się zarówno w głównym obiegu, jak i na obrzeżach życia koncertowego. Programy koncertowe to cenne źródło wiedzy, które można wykorzystać do głębszych analiz, jeśli zostanie odpowiednio powiązane z innymi źródłami, zwłaszcza z prasą.

Trzecim składnikiem bazy źródłowej są zasoby archiwalne, przede wszystkim dokumentacja dotycząca Association française d’expansion et d’échanges artistiques (AFEEA) oraz Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków w Paryżu. Obie organizacje odegrały kluczową rolę w rozwoju międzynarodowych kontaktów artystycznych. AFEEA powstała w 1922 roku, w 1936 zmieniono nazwę na Association française d’action artistique (AFAA). Była to francuska agenda rządowa mająca na celu promocję sztuki francuskiej za granicą. Stowarzyszenie Młodych Muzyków Polaków powstało w Paryżu w 1926 roku z inicjatywy młodych kompozytorów i prowadziło długofalową akcję propagandową na rzecz polskiej muzyki.

Elementem uzupełniającym podstawowy korpus źródeł jest korespondencja oraz wspomnienia. Rozszerzają one posiadane wiadomości o stronę motywacyjną, odczucia i oceny. Pozwalają zajrzeć jakby „do wewnątrz”, za kulisy wydarzeń. Wykorzystano listy m.in. Zygmunta Mycielskiego, Szymona Laksa, Roberta Brussela, Édouarda Ganche’a oraz wspomnienia Marii Modrakowskiej, Sylwestra Czosnowskiego i Stefana Kisielewskiego.

Zgromadzony materiał źródłowy może nam wiele powiedzieć o polskich paryżanach i środowisku, w jakim się obracali. Współtworzyli wielokulturowy pejzaż miasta. Jak się prezentowali na tym tle? Jak byli postrzegani i oceniani? Czy wyróżniali się w jakiś sposób? Jakie miejsce w programach zajmowała muzyka polska? Na co zwracali uwagę francuscy krytycy? Szukając odpowiedzi na te pytania, odkrywamy nowe tropy i pojawiają się kolejne pytania. Jaki wpływ na postrzeganie muzycznej Polski miał kontekst społeczno-polityczny? Zwłaszcza tuż po zakończeniu wielkiej wojny, gdy Polska zaistniała na mapie politycznej Europy? Jaki był horyzont oczekiwań francuskich słuchaczy? Jaka była ich wiedza o muzycznej Polsce, kulturze i historii ojczyzny Chopina? Pytania te powracają nieustannie, gdy zagłębiamy się w źródła, dokonując ich analizy i interpretacji.

Niniejszy projekt badawczy ukazuje polską obecność w Paryżu z szerokiej perspektywy społeczno-kulturowej, prezentuje różnych bohaterów, indywidualnych i zbiorowych. W pewnym sensie bohaterem jest też samo miasto, wchodzące w interakcję z artystami, pobudzające ich kreatywność i energię twórczą. Materiały badawcze były zbierane we Francji i w Polsce, korzystano też z zasobów cyfrowych. Wnikliwa analiza, doprawiona odrobiną heurystycznej wyobraźni, otwiera nowe przestrzenie do refleksji. Rodzi się z niej fascynująca opowieść o muzycznym Paryżu à la polonaise w okresie międzywojennym.

Publikacje naukowe powstałe w wyniku realizacji projektu

Monografia

• Renata Suchowiejko, Muzyczny Paryż „à la polonaise” w okresie międzywojennym. Artyści, wydarzenia, konteksty, Kraków 2020, Księgarnia Akademicka, ss. 530. https://books.akademicka.pl/publishing/catalog/book/79

Paryż był ulubionym celem wędrówek polskich muzyków już od czasów Chopina, ale w okresie międzywojennym stał się wręcz drugą, muzyczną stolicą Polski. Artyści jeździli tam masowo, szukali nauki, pracy i natchnienia. [...]
Najlepszym tego świadectwem są zachowane źródła: francuska prasa, dokumenty życia społecznego (programy koncertowe) i materiały archiwalne. [...] pozwalają one spojrzeć na polskich muzyków poprzez pryzmat wielokulturowego Paryża, [...] Wnikliwa analiza, doprawiona odrobiną heurystycznej wyobraźni, otwiera nowe przestrzenie do refleksji. [...] rodzi się z niej fascynująca opowieść o muzycznym Paryżu a la polonaise w okresie międzywojennym. (Ze wstępu)

Renata Suchowiejko, muzykolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w historii muzyki XIX wieku, ze szczególnym uwzględnieniem historii wiolinistyki i zjawiska wirtuozostwa instrumentalnego. Drugim obszarem jej zainteresowań badawczych są muzyczne (e)migracje i transfery kulturowe w XIX-XX wieku, zwłaszcza obecność polskiej muzyki i muzyków za granicą — we Francji, Belgii i Rosji.

Reviews:

• Małgorzata Komorowska, Polish-French Musical Bonds, „Musica Iagellonica”, vol. 11, 2020, s. 165-173.
• Danuta Gwizdalanka, Musicians move about, „Interdisciplinary Studies in Musicology”, vol. 20, 2020, s. 106-111.

 

Artykuły w czasopismach i rozdziały w pracach zbiorowych

• Renata Suchowiejko, Materiały archiwalne w zbiorach bibliotek paryskich jako źródła do badań nad historią polsko-francuskich kontaktów muzycznych w okresie międzywojennym, [w]: Muzyka polska za granicą: Twórcy – Źródła – Archiwa, red. Beata Bolesławska-Lewandowska, Jolanta Guzy-Pasiak, t. 1, Warszawa 2017, Instytut Sztuki PAN, s. 285-305.
• Renata Suchowiejko, L’émigration musicale polonaise à Paris pendant l’entre-deux-guerres: Artistes – Évenements – Contexts, „Fontes Artis Musicae”, vol. 66/2, April-June 2019, s. 122-137.
• Renata Suchowiejko, Kolekcja chopinowska Édouarda Ganche’a w świetle nowych źródeł, „Rocznik Chopinowski”, t. 27, 2019, s. 207-232.
• Renata Suchowiejko, Recepcja muzyki polskiej w Paryżu w latach 1919-1939. Analiza krytyczna źródeł prasowych, [w]: Muzyka polska za granicą: Między Warszawą a Paryżem (1918-1939), red. Beata Bolesławska-Lewandowska, Jolanta Guzy-Pasiak, t. 2, Warszawa 2019, Instytut Sztuki PAN, s. 9-29.
• Renata Suchowiejko, Musiciens polonais à Paris pendant l’entre-deux-guerres: échanges, réseaux sociaux et cadres institutionnels, „Revue belge de musicologie”, vol. 74, 2020, s. 35-51.
• Renata Suchowiejko, Polish Musicians in the Concert Life of Interwar Paris: Short Press Overview and Exensive Bibliographic Guide, vol. 4, 2020, s. 53-80. https://www.luigiboccherini.org/journal-of-music-criticism-4-2020
• Renata Suchowiejko, Présence musicale polonaise à Paris de l’entre-deux-guerres: Contexte artistique, politique et social; Les artistes polonais et la scène parisienne; Femmes artistes polonaises et la scène parisienne; Réseaux sociaux et relations internationales, zob. portal: Patrimoines partagées / Wspólne dziedzictwo, BnF, Biblioteka Narodowa: https://heritage.bnf.fr/france-pologne/fr/presence-musicale-polonaise-paris

Upowszechnienie wyników badań

Konferencje naukowe

• Rosja, Moskwa, 25-29 IX 2017, Третий конгресс Общества теории музыки «Революции в истории музыкальной культуры» (к столетию революции 1917 года), referat: Кароль Шимановский и Павел Коханьский в поисках новой колористики и выразительности в исполнительстве на скрипке: «Мифы» для скрипки и фортепиано ор. 30 и «Первый скрипичный концерт» op. 35.
• Węgry, Budapeszt, 8-10 XII 2017, konferencja: A National Master in an International Context. Musicological Conference on the 50th Anniversary of Zoltán Kodály’s Death, Institute for Musicology, Hungarian Academy of Sciences, referat: Between Nationalism and Cosmopolitanism: Karol Szymanowski’s Musical Presence in Interwar Paris.
• Polska, Warszawa, 16 V 2018, konferencja: Kompozytorzy polscy a Paryż (1918-1939), Instytut Sztuki PAN, referat: Recepcja muzyki polskiej w Paryżu w latach 1919-1939. Analiza krytyczna źródeł prasowych.
• Wielka Brytania, Londyn, 29-30 VI 2018, sympozjum: A ‘Musical League of Nations’?: Music Institutions and the Politics of Internationalism, Institute of Musical Research, referat: Association Française d’Expansion et d’Echanges Artistiques: Robert Brussel’s Programme of Artistic Internationalism.
• Niemcy, Leipzig, 22-27 VII 2018, Congress of International Association of Music Libraries, Archives and Documentation Centres (IAML); referat: Getting the Archival Sources to ‘Speak’ to Each Other: On Polish-French Musical Relations Between The Wars.
• Ukraina, Kijów, 17 V 2019, konferencja: Francis Poulenc et ses amis dans l’espace musicologique contemporain, Національна музична академія України ім. Чайковського, referat: Maria Modrakowska: Huit chansons polonaises et une tournée en Afrique du Nord. Images et réminiscences.
• Polska, Kraków, 14-19 VII 2019, Congress of International Association of Music Libraries, Archives and Documentation Centre (IAML); referat: Chopin, Nationalism and Armed Conflict: Edouard Ganche and His Collection During World War II.

Wykłady gościnne

• Francja, Paryż, 13 II 2018, Université Paris-Sorbonne (Paris IV), UE2 Unité d’enseignements :  Musicologie; wykład: L’émigration musicale polonaise à Paris dans l’entre-deux-guerres. Aspects historiques, esthétiques et sociopolitiques.
• Francja, Paryż, 21 XI 2019, Université Paris 1 Panthéon Sorbonne, wykład: Présence musicale polonaise dans le Paris de l’entre-deux-guerres, w ramach seminarium SIRICE: Littératures et musiques dans les relations internationales: identités, transferts culturels et réception à l’époque contemporaine.