Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer 2013/09/N/HS2/02344 i zrealizowany w latach 2014–2017 w Instytucie Muzykologii UJ.

Franciszek Lilius (zm. 1657) był jednym z najwybitniejszych kompozytorów XVII-wiecznej Rzeczpospolitej, pedagogiem, kapelmistrzem krakowskiej katedry w latach 1630–1657. Jego działalność miała duży wpływ na kształtowanie kultury muzycznej w dawnej Polsce. Lilius wychowany został w rodzinie włoskiej z tradycjami muzycznymi, a w latach 1624-1625 studiował w Rzymie u Girolama Frescobaldiego. W 1630 objął posadę kapelmistrza katedry wawelskiej  i szybko stał się postacią cenioną w całym kraju. O sławie Liliusa świadczą liczne odpisy jego kompozycji zachowane w wielu archiwach polskich i zagranicznych, a także wpisy do inwentarzy i katalogów księgarskich, często także w formie monogramu F. L.

Niestety do chwili obecnej jego życie i twórczość nie zostały dostatecznie poznane i nie doczekały się monografii. Celem projektu było zatem wydobycie z archiwów jak największej ilości informacji biograficznych oraz źródeł do twórczości (nut), a także ich digitalizacja i prezentacja faksymilowa. Kwerendy przeprowadzono w bibliotekach i archiwach  państwowych i prywatnych (m.in. w Archiwum Narodowym w Krakowie, Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie, Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu, Bibliotece i Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego w Warszawie, Bibliotece Gdańskiej PAN, Bibliotece Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, Staatstbibliothek w Berlinie, Archivio di Stato di Foligno, Biblioteca Nazionale di Roma, Österreichischen Staatsarchiv w Wiedniu, Štatnym Archivie w Bratysławie – oddziale w Modrej, Lwowskiej Naukowej Bibliotece im. W. Stefanyka), a także w archiwach kościelnych (w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum Metropolitalnym Warszawskim, Archiwum Diecezji Graz-Seckau w Grazu, Archivio Storico del Vicariato di Roma, Biblioteca Jacobelli di Foligno i Archiwum Zamku Arcybiskupiego w Kromieryżu), w tym w archiwach zakonów i zgromadzeń, z którymi kompozytor był związany, a więc w archiwach dominikanów, franciszkanów, karmelitów oraz pijarów. Zgromadzony materiał źródłowy zapisano na dysku DVD i przekazano do Biblioteki Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie może być udostępniany zainteresowanym badaczom i studentom.

W wyniku realizacji projektu udało się zweryfikować niektóre dotychczasowe informacje dotyczące kompozytora oraz odkryć nieznane lub zaginione kompozycje, m.in. odnaleziono kompletny przekaz utworu Sacris solemniis Liliusa w zbiorach Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu (kancjonał benedyktynek sandomierskich), nieznane utwory poetyckie Liliusa, nieznane przekazy źródłowe utworów Liliusa w stile antico, które dokumentują recepcję jego dzieł w środowisku wawelskim (na tej postawie ustalono także, w jaki sposób kompozycje Liliusa były modyfikowane i dostosowywane do ówczesnych warunków wykonawczych).

Uzupełniono luki w biogramie twórcy: ustalono dokładną datę pobytu Liliusa w domu Girolama Frescobaldiego w Rzymie (1624-1625), jednoznacznie potwierdzono aktywność Liliusa na dworze Zygmunta III Wazy, potwierdzono hipotezę o koligacjach rodzinnych rodziny Liliusów, w tym rozszerzono biogramy rodzeństwa Franciszka Liliusa. Wskazano również miejsca zamieszkania kompozytora, odnaleziono wpisy do akt poświadczające uzyskanie przez Liliusa probostwa w Żębocinie i kanonikatu w Tarnowie. Zawężono także okres, w którym kompozytor zmarł z dwóch miesięcy (między 05.08.1657 a 26.09.1657) do ostatnich dwóch tygodni sierpnia 1657 r. Wskazano osoby, które miały bezpośredni i pośredni wpływ na rozwój artystyczny Liliusa i omówiono okoliczności z nimi związane.

Pomimo usilnych starań nie udało się niestety dotrzeć do źródeł jednoznacznie wskazujących datę i miejsce urodzenia Liliusa, przyjęcia przez niego święceń prezbiteriatu oraz dokładną datę i miejsce śmierci. Przedmiot ten wymaga dalszych badań.

Po przeprowadzonych czynnościach wstępnych, tzn. przeprowadzeniu kwerend, sporządzeniu opisów źródeł i digitalizacji dokumentów z epoki mających znaczenie dla życia i twórczości Franciszka Liliusa, uporządkowano zebrane informacje, wykonano transkrypcje i gruntowaną analizę wszystkich, nawet niekompletnie zachowanych kompozycji wedle zasad współczesnej filologii muzycznej. Podjęto próbę atrybucji kompozycji anonimowych sygnowanych monogramem F.L. oraz porównano różne przekazy źródłowe, dokonując datowania i ustalenia chronologii kompozycji.

Przygotowano również szczegółową charakterystykę wszystkich zachowanych kompozycji Liliusa, z odniesieniem do twórczości autorów z nim związanych bezpośrednio (tzn. Vincenza Liliusa, Girolama Frescobaldiego, Marca Scacchiego itd.) oraz związanych z nim pośrednio (tj. należących do kręgu rzymskiego).

Rezultatem projektu jest monografia życia i twórczości Franciszka Liliusa, dwa artykuły naukowe oraz zaktualizowany „Katalog dzieł Franciszka Liliusa”, który dostępny jest online na stronie projektu (http://www.muzykologia.uj.edu.pl/dzialalnosc-naukowa/projekty-badawcze/franciszek-lilius). Ponadto w Bibliotece Instytutu Muzykologii UJ udostępniana jest płyta DVD zawierająca wszystkie źródła muzyczne i pozamuzyczne zebrane podczas kwerend archiwalno-bibliotecznych.

Kierownik: Marek Bebak

Opiekun naukowy: prof. dr hab. Zofia Fabiańska

Publikacje naukowe powstałe w trakcie realizacji projektu

• Katalog dzieł Franciszka Liliusa (pdf), oprac. Marek Bebak, Kraków 2017.
• Marek Bebak, Przekazy dzieł Franciszka Liliusa odnalezione w zbiorach polskich i obcych, „Muzyka” 2017,  nr 2, s. 21-34.
• Marek Bebak, Próba rekonstrukcji pierwotnego tekstu słownego w koncercie Mutetta super Nicolai Solemnia Franciszka Liliusa, "Kwartalnik Młodych Muzykologów UJ" 33 (2/2017), s. 5-23, dostęp online: http://www.ejournals.eu/kmmuj/2017/Numer-33/art/10553/ ; opubl. także w angielskiej wersji językowej pt. An Attempt to Reconstruct the Original Lyrics of the Concerto Mutetta super Nicolai Solemnia by Franciszek Lilius, dostęp online: http://www.ejournals.eu/kmmuj/English-Issues/Issue-33/art/10548/.

• Marek Bebak: Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle epoki, Kraków, Musica Iagellonica, 2018. (Pobierz plik pdf książki)

 

Przedmiotem książki jest życie i twórczość Franciszka Liliusa, jednego z najważniejszych muzyków w Rzeczpospolitej w I połowie XVII wieku, kompozytora, pedagoga i kapelmistrza zespołu wokalno-instrumentalnego katedry krakowskiej w latach 1630–1657. Aktywność twórcza Liliusa miała duży wpływ na kształtowanie kultury muzycznej w dawnej Polsce, lecz nie doczekała się dotąd monografii.

Celem książki było wydobycie ze źródeł archiwalnych w wyniku kwerend archiwalno-bibliotecznych przeprowadzonych w Polsce (Krakowie, Warszawie, Gdańsku, Wrocławiu, Poznaniu, Sandomierzu, Lublinie, Tarnowie), Austrii (Grazu, Wiedniu), Niemczech (Berlinie, Lüneburgu), we Włoszech (w Rzymie, Foligno), na Słowacji (w Bratysławie, w Modrej) oraz w Czechach (w Kromieryżu) jak największej ilości informacji biograficznych oraz nieznanych źródeł dotyczących twórczości wybitnego kompozytora, aktualizacja istniejącego katalogu utworów Liliusa stworzonego przez Zygmunta M. Szweykowskiego wraz z próbą datowania i ustalenia chronologii kompozycji, a także szczegółowa charakterystyka całego dorobku kompozytorskiego Franciszka Liliusa ujęta w szeroki kontekst historyczno-muzykologiczny.

Książka składa się z trzech rozdziałów poprzedzonych wstępem, obejmującym stan badań, i zwieńczona jest zakończeniem. Pierwszy rozdział poświęcony jest w całości życiu Liliusa, które zostało zaprezentowane na tle wydarzeń z historii Rzeczpospolitej, a zwłaszcza historii Krakowa, drugi rozdział dotyczy źródeł muzycznych wykorzystanych w pracy, a trzeci obejmuje charakterystykę zachowanej twórczości. Uzupełnieniem rozprawy są aneksy. Pierwszy zawiera wybrane wypisy źródłowe dotyczące członków rodziny Franciszka Liliusa (rodziców i rodzeństwa), Szymona Liliusa, a także — przede wszystkim — samego kompozytora. Drugi aneks stanowi uaktualniony katalog dzieł Franciszka Liliusa. Kolejne aneksy zawierają transkrypcje niepublikowanych dotąd kompozycji: motetu Nicolai solemnia ze zbiorów Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej oraz Sonaty a 5 F. Li. ze zbiorów Archiwum Zamku Arcybiskupiego w Kromieryżu (Czechy).

(Fragment streszczenia książki, Marek Bebak)

Pobierz spis treści (pdf)

Konferencje, podczas których prezentowano wyniki projektu

Konferencje międzynarodowe:

• 03-08.07.2016, Rzym (Włochy), Accademia Nazionale di Santa Cecilia – IAML Italia: 65 Congresso dell’Associazione Internazionale delle Biblioteche, Archivi e Centri di Documentazione Musicale (IAML), tytuł referatu: Do we know the true version of music by Francesco Gigli (~1600-1657)? The musical sources in libraries in Poland and abroad: types, chronology and geography
• 25.04.2014, Praga (Czechy), Uniwersytet Karola: International Conference ‘Cultural Transfer – Art Exchange between Italy and Central Europe’, tytuł referatu: Sacred Music by Franciszek Lilius (+1657)

Konferencje krajowe:

• 27.05.2016, Kraków, Uniwersytet Jagielloński: Otwarte Seminarium Doktoranckie w Instytucie Muzykologii, tytuł referatu: Próba rekonstrukcji pierwotnego tekstu słownego w Mutetta super Nicolai Solemnia Franciszka Liliusa
• 22.04.2016, Kraków, Akademia Muzyczna, Sesja naukowa „Od źródła do wykonania”, tytuł dwóch referatów: Od skomponowania do wykonania. Wybrane utwory Franciszka Liliusa w świetle wypowiedzi teoretycznych z 1. poł. XVII w.; Aria F. Liliusa – charakterystyka źródła muzycznego
• 09.05.2015, Kraków, Uniwersytet Jagielloński, Otwarte Seminarium Doktoranckie w Instytucie Muzykologii, tytuł referatu: Missa Tempore Paschali Franciszka Liliusa w repertuarze kapel wawelskich w XVII i XVIII wieku. Rozważania na marginesie wydania źródłowo-krytycznego
• 12.04.2014, Kraków, Uniwersytet Jagielloński: Otwarte Seminarium Doktoranckie w Instytucie Muzykologii, tytuł referatu: Twórczość instrumentalna Franciszka Liliusa: stan badań, sytuacja źródłowa i hipotezy badawcze
• 10-11.04.2014, Zielona Góra, Uniwersytet Zielonogórski: II Ogólnopolska Studencko-Doktorancka Konferencja Źródłoznawcza, tytuł referatu: Muzyczna twórczość religijna Franciszka Liliusa (zm. 1657) w kontekście źródłowym