Projekt badawczy finansowany ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, moduł „Dziedzictwo Narodowe”, nr 0044/NPRH6/H11/85/2018. W realizacji: 2018-2023.
Kierownik projektu: prof. dr hab. Renata Suchowiejko
Przedmiotem badań są materiały źródłowe dotyczące polsko-rosyjskich kontaktów muzycznych w XIX i pierwszych dekadach XX wieku, zachowane w rosyjskich bibliotekach i archiwach. Są to: rękopisy i druki muzyczne, dokumenty życia społecznego (programy koncertowe), korespondencja i materiały prasowe. Dodatkowym elementem są polskie teksty krytyczno-muzyczne, będące podstawą do badań nad recepcją muzyki rosyjskiej w Polsce.
Celem naukowym projektu jest stworzenie unikatowego zasobu źródłowego, który zostanie poddany szczegółowej analizie z uwzględnieniem kontekstów estetycznych i społeczno-kulturowych. Opracowanie solidnej bazy dokumentacyjnej przyczyni się do ochrony i upowszechnienia wiedzy o tym zapomnianym polskim dziedzictwie kulturowym za granicą. Jednocześnie będzie punktem wyjścia do dalszych badań.
Obie kultury muzyczne – polska i rosyjska – weszły w silną interakcję w XIX wieku, gdy część polskiego terytorium znalazła się w ramach rosyjskiego imperium. Nastąpiło wówczas duże ożywienie kontaktów muzycznych, które przejawiały się w różnych wymiarach życia społecznego. Miały na to wpływ nie tylko czynniki artystyczne, ale też instytucjonalne, edukacyjne i handlowe.
W niniejszym projekcie punkt ciężkości jest położony na kwestię obecności polskiej muzyki i polskich muzyków w rosyjskiej kulturze XIX wieku i na początku XX stulecia. Przywracanie pamięci o polskich artystach działających w Rosji należy zacząć od zgromadzenia bogatego korpusu źródeł. W rosyjskich bibliotekach i archiwach zachowało się wiele cennych poloników, które nie były dotychczas przedmiotem kompleksowych badań ani prac dokumentacyjnych. Rozproszone, nieopracowane i ukryte w bibliotecznych magazynach pozostają nieznane dla większości badaczy i opinii publicznej. Tylko niewielka cząstka (głównie druki muzyczne) jest ujęta w katalogach bibliotecznych, przy czym ich opisy wymagają w wielu przypadkach weryfikacji i uzupełnień. Inne materiały, jak np. programy koncertowe, nie są wcale opracowane, a dostęp do nich jest utrudniony ze względu na zły stan zachowania. Są jednak bardzo ważne, gdyż stanowią niekiedy jedyne świadectwo działalności koncertowej Polaków. Programy były drukowane na miejscu dla lokalnej publiczności i nie trafiały do polskich zasobów archiwalnych. Mają więc charakter unikatowy.
Rosja była dla polskich artystów ogromnym rynkiem sztuki. Ich umiejętności wysoko ceniono i hojnie wynagradzano. Wirtuozi chętnie wyjeżdżali do Petersburga i Moskwy, a także na tournée koncertowe po odległych guberniach. Niektórzy osiedli tam na stałe, zdobywając zatrudnienie w różnych instytucjach, kierowanych przez Dyrekcję Teatrów Cesarskich albo Rosyjskie Towarzystwo Muzyczne, bądź też stanowiska profesorskie w obu Konserwatoriach.
Przegląd bibliotek i archiwów rosyjskich pokazuje, jak szerokie jest pole badawcze i jak wiele jest jeszcze do zrobienia. Warto zadbać o tę cząstkę spuścizny kulturowej, która zachowała się na tamtym terenie. Historia mocno splątała nasze losy, tworząc wielowymiarowy obraz tego wspólnego dziedzictwa: zmieniające się granice, hybrydyczne tożsamości, przenikanie się kultur, nakładanie różnych narodowych historii. W przypadku muzycznej przeszłości ten obraz jest jeszcze bardziej skomplikowany, bo muzycy to „lud wędrowny”, nieustannie w podróży, zaś kultura muzyczna rodzi się „w ruchu”, poprzez spotkania i wymianę – ludzi, dzieł, idei i dóbr materialnych. Zadaniem badacza jest te węzły rozplątywać, wskazywać punkty dystynktywne, ale i poszukiwać miejsc wspólnych.Syntetyczne podsumowanie wyników badań: monografia wieloautorska
Polsko-rosyjskie spotkania w przestrzeni kultury muzycznej. XIX wiek i początek XX stulecia. Studia, szkice i materiały pod redakcją Renaty Suchowiejko, Kraków 2022, Księgarnia Akademicka, ss. 829. ISBN 978-83-8138-667-8
Muzycy wędrują. W młodości po to, aby się uczyć i doskonalić swoje métier. Później – aby zdobyć rozgłos i uznanie, osiągnąć satysfakcję artystyczną i finansową. Druki muzyczne krążą, docierają do różnych odbiorców w kraju i za granicą. Ich produkcja i dystrybucja zależy przede wszystkim od potrzeb i gustów konsumentów. Do szerokiego obiegu trafiają też instrumenty, dostarczane przez przemysł muzyczny. Jest on integralną częścią kultury, gdyż zapewnia materialną bazę do tworzenia i odtwarzania muzyki.
Kultura muzyczna rodzi się „w ruchu”, poprzez spotkania i wymianę – ludzi, dzieł, idei i dóbr materialnych. Posiada swoją dynamikę i kanały rozprzestrzeniania, opiera się na rozbudowanych i ciągle zmieniających się sieciach kontaktów – osobistych, zawodowych, instytucjonalnych i handlowych. Ta muzyczna wymiana dokonuje się ponad granicami państw, nie stoją jej na przeszkodzie ani geografia, ani polityka, choć mogą mieć na nią pewien wpływ.
Niniejsza praca ma na celu pokazanie polsko-rosyjskich spotkań w przestrzeni kultury muzycznej przez pryzmat źródeł, które są ich świadectwem. Najwięcej uwagi poświęcono kwestii obecności polskiej muzyki i muzyków w rosyjskiej kulturze, ale nie brakuje też spojrzenia z drugiej strony, na obecność rosyjskiej muzyki i muzyków w kulturze polskiej. W obu przypadkach przedmiotem analizy są liczne ślady aktywności artystycznej w postaci rękopisów, druków muzycznych, dokumentów życia społecznego i materiałów prasowych. (Ze wstępu)
